Tinh Tấn Ba La Mật

Ba la mật thứ tư: Tinh tấn

Tsöndru thường được dịch là
“tinh tấn.” Tuy nhiên, trong văn cảnh của Phật giáo, thuật ngữ này có ý nghĩa
rộng hơn nhiều. Nó không chỉ hàm ý sử dụng nỗ lực và cần cù mà còn là cảm nhận
sự thích thú và nhiệt tâm đối với các thiện hạnh

Tinh tấn là một điều
trọng yếu. Ta có thể rộng lượng, đức hạnh, tuân giữ giới luật, và ngay cả nhẫn
nhục, nhưng thiếu tinh tấn thì ta không thể giúp đỡ được gì cho người khác. Sự
tinh tấn, thích thú, và niềm vui nơi các thiện hạnh thì giống như động cơ của
những ba la mật khác. Khi được kết hợp với tinh tấn, chúng trở nên hữu hiệu và
mạnh mẽ.

Tinh tấn cũng là
chính là sự đối nghịch của lười biếng. Tinh tấn có nghĩa là vất bỏ sự lười
biếng.

Có ba loại lười biếng:

1. Thứ nhất là sự
thiếu hoạt động, trì trệ. Tất cả chúng ta đều có một danh sách những việc mà ta
trì hoãn tới ngày mai. Điều đó được gọi là lelo
trong tiếng Tây Tạng, biểu thị một khuynh hướng mạnh mẽ về sự lười biếng, ngủ
muộn, ngủ trưa, và đắm mình trong sự giải trí, xao lãng và tiện nghi tầm thường
hàng ngày. Những người lười biếng này thích thú mọi sự tiêu cực hay trung tính.
Bê tha quá mức, họ luôn luôn tìm cách để không làm những điều họ nên làm. Cách
đối trị cho loại lười biếng này là sự tỉnh giác về lẽ vô thường, bản tánh nhất
thời của các sự vật, sự ngắn ngủi của cuộc đời, và sự sắp xảy ra của cái chết,
là điều có thể tấn công ta bất kỳ lúc nào. Nếu ta không muốn bị tấn công bởi sự
khổ não và hối tiếc khi đối diện với cái chết thì ta nên tiến bộ trong sự phát
triển tâm linh của ta và bắt đầu thực hành mà không chậm trễ. Nếu ta liên tục
trì hoãn các sự việc, ta đang có nguy cơ giống như nhà sư trong câu chuyện sau
đây:

Một nhà sư Tây Tạng
có một người bạn thuộc loại tinh linh mà ta gọi là therang trong tiếng Tây Tạng. Những yêu tinh có màu sắc đen sẫm và rất
nhiều lông này chỉ có một chân và thích chơi xúc sắc. Người ta nói rằng để kết
bạn với một therang, ta nên đi tới một nơi có ba con sông hội tụ, gieo xúc sắc
và lập lại: “Tôi thắng; therang thua!” cho tới khi therang bị cám dỗ quá mạnh
mẽ, nó đưa bàn tay to lớn và lông lá của mình ra và nói: “Không, tôi không
thua! Đưa cho tôi viên xúc sắc!” Khi đó ta phải nắm lấy tay nó và nói: “Tôi
không để bạn đi trừ phi bạn trở thành bạn của tôi!” Như thế một therang và nhà
sư này đã trở thành bạn hữu. Họ sống với nhau trong tu viện, therang mang lại
cho nhà sư mọi sự ông muốn. Nhà sư sống rất sung sướng trong sự xa hoa. Mặc dù
ông biết rất rõ rằng ông nên thực hành, nhưng ông luôn luôn trì hoãn điều đó.
Ông bảo therang: “Chắc chắn là hiện nay tôi rất hạnh phúc, nhưng tôi phải thực
hành để chuẩn bị cho cái chết. Hãy cảnh báo cho tôi ngay khi bạn thấy cái chết
của tôi đang đến gần.” Therang đồng ý. Năm tháng trôi qua cho tới một hôm
therang nói với người bạn: “Lạt ma, ngài có nhận ra là tóc ngài đã ngả sang màu
xám?” Nhà sư trả lời: “Dĩ nhiên là tóc ta màu xám. Ta đang già đi!” Therang bỏ
đi, nghĩ rằng: “Mọi sự đều tốt đẹp, ông ấy biết rõ.” Vài năm sau, therang nói
với nhà sư: “Lạt ma, ông đang rụng răng.” Nhà sư đáp: “Dĩ nhiên, ta đang rụng
răng. Ta già rồi!” Therang nghĩ: “Nếu ông ấy biết điều này thì mọi sự tốt đẹp.”
Một hôm, therang báo cho người bạn của mình rằng ngày mai ông ta sẽ chết. Nhà
sư tức giận và đến gần người bạn: “Sao bạn không bảo tôi sớm hơn? Tôi đã yêu
cầu bạn cảnh báo cho tôi!” Therang trả lời: “Nhưng tôi đã cảnh báo ông về gánh
nặng thời gian. Trước tiên tôi nói với ông rằng tóc ông đang ngả sang màu xám –
ông nói với tôi rằng ông đang già đi, vì thế tôi nghĩ là ông đã hiểu. Sau đó
tôi nói với ông là răng ông đang rụng, và một lần nữa ông nói với tôi rằng ông
biết thế. Tôi đã cảnh báo ông nhiều lần!” Lần này thì nhà sư vô cùng lo lắng,
nhưng bây giờ thì ông ta có thể làm được gì với quá ít thời gian còn lại?

Loại lười biếng này
thật nguy hiểm bởi những ảo tưởng ru chúng ta vào một cảm giác an toàn. Chúng
ta thực sự tin rằng ta sắp làm tất cả những gì ta nên làm nhưng vì lý do này
hay lý do khác, ta luôn luôn lần lữa. Để tránh rơi vào chiếc bẫy này, ta phải
khơi dậy sự tinh tấn của ta.

Shantideva đã nói như
thế này khi bàn về chủ đề:

Ta phản ứng nhanh
chóng ra sao khi một con rắn bất thần rơi vào lòng ta! Hãy chống lại sự lười
biếng và uể oải với nhiệt tâm sôi nổi, trước khi nó chui vào lòng ta.

Hãy thực hành một
cách tinh tấn ngay khi ta có thể, và biết rằng đồng hồ đang gõ nhịp.

2. Loại lười biếng thứ hai là mất can đảm.
Điều này xảy ra khi ta nghĩ: “Tôi sẽ chẳng bao giờ có thể trở thành một Bồ Tát,
đạt được giác ngộ, hay giải thoát tất cả chúng sinh khỏi đau khổ. Tại sao tôi
lo lắng về tất cả những điều đó khi tôi không thể giải quyết những vấn đề của
chính mình? Tôi có những vấn đề của tôi; làm sao tôi có thể giải quyết mọi sai
trái trong thế giới?” Những tư tưởng như thế khiến ta lười biếng. Tầm rộng lớn
của công việc làm ta tê liệt. Mọi sự dường như quá khó khăn. Để chống lại loại
lười biếng này, hãy nhớ rằng chẳng có lý do gì để mất can đảm. Thực ra, tất cả
chúng sinh, cho tới sinh vật bé nhất trong các côn trùng, đều có Phật tánh. Nếu
ta thực sự làm hết sức mình thì mọi sự đều có thể, ngay cả việc đạt được điều
quý báu và cao cả nhất trong các mục tiêu, đó là sự giác ngộ.

3. Loại lười biếng thứ ba là sự xao lãng.
Đây là việc sử dụng toàn bộ thời gian của mình vào những công việc ít quan
trọng hay không quan trọng. Ta cho những mục tiêu sai lầm được quyền ưu tiên.
Ta sử dụng quá nhiều thời gian vào những việc lặt vặt và không đủ thời gian cho
những điều cần thiết. Lúc nào cũng hết sức bận rộn, ta chạy quanh như những con
gà mất đầu chẳng làm điều gì đáng kể.

Một số Lạt ma gọi
loại lười biếng đầu tiên là “lười biếng theo kiểu Ấn Độ” và loại lười biếng
cuối cùng là “lười biếng theo kiểu Tây phương.” Ở Ấn Độ, người ta nằm trong cái
võng dưới một cây đa khổng lồ và ngủ gà ngủ gật, một cái ra-đi-ô đặt ở bên tai,
thỉnh thoảng tỉnh dậy để gọi một tách trà nhỏ bằng đất mà người ta dễ dàng ném
đi khi đã uống xong. Ở Tây phương, người ta thường xuyên bận rộn nhưng trong
hầu hết thời gian họ không chú tâm đến điều gì thực sự quan trọng. Hầu như ai
cũng cần có một cuộc hẹn để gặp vợ, chồng, hay con cái của mình. Họ vô cùng bận
rộn nhưng không nhất thiết là tinh tấn. Để tránh loại lười biếng này, ta phải
sắp xếp những việc ưu tiên và chọn xem loại hoạt động nào là thực sự cần yếu để
giải quyết những vấn đề của ta hay hoạt động nào không phải là nguồn mạch mang
đến thêm đau khổ và buồn chán.

Gampopa chia sự tinh
tấn thành ba loại:

1. Tinh
   tấn như một áo giáp,
2. Tinh
   tấn được áp dụng cho việc hoạt động, và
3. Tinh
   tấn vô bờ.

Tinh tấn tương tự như
một áo giáp là sức mạnh động lực của ta. Đây là lời trình bày nói lên ý hướng
của ta: “Từ nay trở đi, tôi sẽ không bao giờ ngừng làm việc hay thực hành cho
tới khi tôi đưa tất cả chúng sinh tới chỗ hoàn toàn giải thoát khỏi mọi đau
khổ. Trước hết tôi sẽ tịnh hóa bản thân, sau đó tôi sẽ thực hành sáu ba la mật
và thiền định, là những điều sẽ chuẩn bị cho tôi để cứu giúp tất cả chúng
sinh.”

Theo cách loại suy,
loại tinh tấn này được gọi là một áo giáp. Trong quá khứ, nhờ có áo giáp mà các
chiến sĩ có thể lao vào trận chiến đấu mà không bị ngăn cản hay bị thương tích.
Cùng cách đó, nếu ta mặc áo giáp tinh tấn, nếu động lực của ta vô cùng mạnh mẽ,
thì không trở ngại nào, bất kỳ điều gì, có thể ngăn cản ta. Với loại tinh tấn
đầu tiên này, ta chuẩn bị đương đầu với những thách thức đang chờ đợi ta.

Theo cách thế thông
thường, ta phản ứng phù hợp với những trông đợi của ta. Nếu ta hy vọng mọi sự
dễ dàng và dễ chịu, những khó khăn nhỏ bé nhất làm ta mất can đảm. Trái lại,
nếu ta biết rằng có những khó khăn và nhiều trở ngại to lớn ở phía trước, ta sẽ
không mất can đảm bởi vấn đề đầu tiên mà ta gặp. Những khó khăn dường như nhỏ
bé bởi ta đã nghĩ rằng chúng tệ hại hơn! Điều này áp dụng cho mọi tình huống
trong cuộc đời. Ta thường trông đợi quá nhiều ở những hoàn cảnh và con người,
cùng những kết quả. Trái lại, nếu ta không có sự trông đợi đặc biệt nào, sự
kiện tốt lành nhỏ bé nhất cũng sẽ làm ta sung sướng. Khi đó một lời nói đơn
giản dễ thương không được trông đợi là một nguồn mạch của hỉ lạc bởi nó làm ta
ngạc nhiên một cách thú vị.

Khoác áo giáp tinh
tấn là một cách thế thích hợp để chuẩn bị cho bản thân ta. Điều tối thiểu ta có
thể nói là trở thành một Bồ Tát, nỗ lực giúp đỡ bản thân và tất cả chúng sinh
tràn ngập không gian đạt được hạnh phúc to lớn nhất (đó là sự giác ngộ), thì
không phải là một công việc dễ dàng! Đó là một mục tiêu lớn lao, cao quý và vĩ
đại. Ta phải chuẩn bị bản thân để đương đầu với đủ mọi vấn đề lớn và nhỏ mà
không hề mất can đảm, vì thế rất cần phải mặc áo giáp tinh tấn đó.

Loại tinh tấn thứ hai
là tinh tấn được áp dụng và loại tinh tấn này đi vào ba lãnh vực lớn:

1. Công
   việc đầu tiên của ta là chuyên chú tiệt trừ những độc chất trong tâm. Những cảm
   xúc tiêu cực này (tham, sân, si, mạn (kiêu ngạo), đố (ganh tị) v.v..) là những
   kẻ thù truyền kiếp của ta, là những kẻ từ đời này sang đời khác đã gây cho ta
   và vẫn gây cho ta nỗi đau đớn và khốn khổ. Mọi nỗ lực của ta phải được nhắm vào
   mục tiêu đó. Nó được tiến hành ra sao? Gampopa đưa ra ví dụ sau đây: giả sử bạn
   đang đi và cầm một cái tô đầy những hạt mè, theo sau là một người đe dọa là sẽ
   đâm thủng người bạn bằng một lưỡi gươm nếu bạn để rơi một hạt mè… Trong tình
   huống như thế, bạn có đi với sự hoàn toàn tập trung, hết sức cẩn trọng để không
   làm rơi vật gì? Ta cần có sự tập trung và chú tâm ở cùng mức độ như thế để
   chiến đấu với những độc chất của tâm ta, bởi chúng là những kẻ thù nguy hiểm và
   mạnh mẽ nhất của ta.

Gampopa liệt kê năm
phẩm tính tiêu biểu cho sự “tấn công” của ta. Ta phải kiên quyết và kiên định,
không kiêu mạn, tràn đầy lòng kính ngưỡng, không thể lay chuyển, và ta phải
không bao giờ quay lui.

Kiên quyết và kiên
định trong cách tiếp cận của ta giúp ta tiến bộ trong sự thực hành và không từ
bỏ nó. Điều đó có nghĩa là thực hành một cách đều đặn, chuyên tâm tới nó mỗi
ngày. Sự kiên nhẫn như thế khiến ta không bị ảnh hưởng bởi sự thất vọng và xao
lãng.

Ta không nên coi việc
thực hành của ta như cái gì ở bên ngoài, nghĩ rằng ta xuất sắc hơn những người
khác và phát triển sự kiêu mạn. Ta chỉ đang làm điều ta nên làm, những gì ta đã
quyết định là điều tốt nhất để làm đối với ta cũng như đối với những người
khác, và ta hoàn thành hứa nguyện của ta. Không có lý do gì để cảm thấy kiêu
ngạo về điều đó. Hãy cẩn trọng kẻo bị rơi vào chiếc bẫy của độc chất (trong
tâm) xấu xa nhất này.

Lòng kính ngưỡng cho
phép ta chịu đựng với sự hỉ lạc, nhiệt tâm và thích thú.

Hơn nữa, ta phải an
trụ không thể bị lay chuyển. Không khó khăn, đau khổ, rối loạn trong tâm thức
nào có thể làm ta xao lãng khỏi mục tiêu. Ta chỉ tiếp tục và không bao giờ quay
lui. Dù bất kỳ trở lực nào hay dù bất kỳ ai cố gắng ngăn cản ta, ta không nên
để tâm tới. Cho dù mọi sự quanh ta dường như sụp đổ, không điều gì làm ta mất
can đảm. Trong khi trông chờ các chướng ngại, ta không nên cảm thấy ngã lòng
khi chúng xuất hiện.

1. Phạm
   vi thứ hai mà ta nên chuyên tâm là sự tích tập công đức.
2. Phạm
   vi thứ ba là phạm vi của sự tinh tấn được áp dụng để làm lợi lạc chúng sinh.
   Hai phạm vi này được nối kết với nhau. Nếu ta chuyên tâm với sự tinh tấn để làm
   lợi lạc chúng sinh thì chắc chắn là ta sẽ tích tập công đức. Ta cũng nên khuyến
   khích người khác hành động tương tự, không chỉ để làm việc không ngừng mà còn
   để duy trì một thái độ tích cực và thực hành với sự hỉ lạc.

Loại tinh tấn cuối
cùng là một năng lực vô bờ đưa hai tinh tấn trên đến sự thành tựu. Ta không nên
tự thỏa mãn. Ta phải đi thẳng tới mục đích, chứng ngộ mục tiêu tối thượng – sự
toàn giác – và đưa tất cả chúng sinh tới trạng thái đó. Trên đường đi của ta,
ta có thể kinh nghiệm những trạng thái hỉ lạc, gặp gỡ những bậc linh thánh, đi
vào những loại thiền định khác nhau, và tiến bộ qua những bhumi (địa) khác
nhau, nhưng ta không nên dừng lại ở bất kỳ nơi nào trong những kinh nghiệm này
bởi không kinh nghiệm nào trong đó là mục tiêu tối thượng mà ta nhắm đến. Mục
tiêu của ta là điều cao cả nhất trong các thành tựu: sự giác ngộ viên mãn.

Sự tinh tấn vô bờ này
là một hình thức của sự ganh đua, nhưng không ở trong ý nghĩa thông thường.
Thường thì ta ganh đua với các đối thủ để xác định mức độ của họ và nỗ lực để
tốt hơn họ. Nếu họ chỉ ở mức độ trung bình, ta sẽ nỗ lực đủ để tốt hơn họ một
chút, trong khi ở trong tường hợp này, ta không nhìn quanh. Ta tranh đua với
chính mình. Ta hoàn toàn tập trung vào mục tiêu của ta và làm mọi sự ta có thể
để đạt được mục tiêu đó.

Tinh tấn cũng nên
được tịnh hóa để trở thành một ba la mật. Nhờ sự tịnh hóa, ta có ý định hòa
trộn mọi sự ta làm – kể cả việc thực hành một cách tinh tấn – với sự thấu suốt
chân tánh của mọi sự. Điều đó có nghĩa
là nhìn sự tinh tấn của ta như shunyata, tánh Không, và có thể kết hợp sự thấu
suốt này với nguyện ước của lòng bi mẫn. Tánh Không là chân tánh. Ta nên nhận
ra shunyata như chân tánh của mọi sự, như sự tương thuộc, và đồng thời luôn
luôn được cảm hứng bởi lòng bi mẫn. Khi thực hành theo cách này, tinh tấn đạt
tới mức độ cao nhất của nó và có thể được gọi là tinh tấn ba la mật.

Thêm nữa, kết quả sự
tinh tấn của ta có thể được nhân bội lên nhờ phương tiện thiện xảo của sự hồi
hướng. Nếu ta thực hành với chút ít tinh tấn nhưng với thái độ đúng đắn và sự
hiểu biết và nếu ta hồi hướng thực hành của ta với một tâm thức thuần tịnh, khi
đó kết quả được nhân bội lên và có thể trở nên rất lớn lao.

Thực hành với sự tinh
tấn cho phép ta nhanh chóng đạt tới giác ngộ. Đây là kết quả tối thượng. Nghiệp
quả tức thì, nhất thời sẽ khiến cho ta thành tựu cùng với việc thành công tất
cả những gì ta ước muốn chừng nào ta còn ở trong sinh tử.