(Kṣānti-pāramitā)
Trí Giải
1. Định
nghĩa nhẫn nhục:
Chữ “nhẫn”
trong chữ Hán được viết như sau: 刃 (nhận) +心 (tâm) = 忍
Chữ 刃 (nhận) nghĩa là sự nguy hiểm, mũi nhọn,
chém giết
Chữ 心 nghĩa “tim”, chữ tâm được dùng rất
phổ biến như tâm cảnh 心境, tâm địa 心地 nghiên cứu về hiện tượng ý thức gọi là tâm lý học 心理學, Phật học thì thượng gọi vạn pháp duy nhất tâm, gọi tắc duy tâm 唯心
“Tâm được
chia làm hai phần, (1) vọng tâm 妄心 cái tâm nghĩ ngợi
lan man sằng bậy, (2) chân tâm真心 cái tâm nguyên
lai vẫn sáng láng linh thông, đầy đủ mầu nhiệm không cần phải nghĩ mới biết,
cũng như tấm gương trong suốt, vật gì qua nó là soi tỏ ngay, khác hẳn với cái
tâm phải suy nghĩ mới biết, phải học hỏi mới hay. Nếu người ta biết rõ cái chân
tâm (minh tâm 明心) mình như thế
mà xếp bỏ sạch hết cái tâm nghĩ ngợi lan man sằng bậy đi thì tức thì thành đạo
ngay”. [1]
Theo Hán-Việt tự điển thì chữ “nhẫn” 忍 có nghĩa
là nhịn, như làm việc khó khăn
cũng cố làm cho được gọi là kiên nhẫn 堅忍, nhẫn là
lòng khoan dung độ lượng.
Tại sao chữ nhận 刃 (nhận) nằm
trong chữ tâm 心 gọi là nhẫn, nghĩa là người tạo chữ
muốn nói trong cuộc sống hằng ngày tâm mình thường hay tiếp xúc nhiều thứ nguy
hại như những phiền não tham, sân, si, mạn, nghi, ác kiến…chúng thường làm não
hại tâm mình. Cho nên nhẫn nhục là tâm phải chịu đựng những sự não hại bên
ngoài mà tâm không sân hận (刃 (nhận) +心 (tâm) = 忍 nhẫn.)
“Nhẫn nhục tiếng Phạn gọi “Kṣānti” là một phương pháp tu của Bồ-tát
trong lục độ ba-la-mật, từ “nhẫn” có nghĩa nhẫn nhịn, kiêng cữ, kiên nhẫn, sự
ôn hòa”. [2]
nhu hòa Kham nhẫn và dịu hiền Hòa thuận và đón tiếp Bất hại và
thanh tịnh” [3]
Theo D.T. Suzuki giải thích ý nghĩa “nhẫn nhục”
như sau: “không cảm giác thất vọng khi đối diện với những điều xấu”, nhẫn nhục
luôn đối trị sự tức giận (krodha),
lòng căm thù (dveṣa) sự đáng ghét,
không ưa (pratigha) và tính hiểm
độc, ác tâm, ác ý (malice). Vì vậy, “nhẫn nhục” được định
nghĩa là một sự giải thoát từ cái tâm giận dữ, và sự kích động (gây hấn, phấn
khích) thối quen thường chịu đựng, tha thứ sự tổn thương (gây hại) và xúc phạm”.[4]
“Nhẫn nhục
Ba-la-mật là chịu đựng những phiền não mà người khác gây ra cho mình và gánh chịu
những lỗi lầm của kẻ khác, Bồ-tát tu pháp nhẫn nhục thậm chí chặt đứt một cánh
tay hoặc một cái chân vẫn không uất ức khó chịu” [5]
Hành giả tu nhẫn nhục phải thực hành trên ba
phương diện nhẫn thân, nhẫn khẩu, và nhẫn ý
thân, nhẫn khẩu, với nhiều người Ý
nhẫn không sân, mọi việc vui Đức
hạnh chân tu, cầu giải thoát Mọi
người học Phật, nhẫn soi đời (Trí Giải)
Trong Phật giáo nhẫn nhục không phải là sự bi lụy, yếu đuối,
hèn hạ, nhẫn là một thái độ tích cực rất sáng suốt do trí tuệ dắt dẫn, khi vấp
phải những thất bại không chán nản tuyệt vọng, đạt được thành công không kiêu
căng tự đắc, đó là ý nghĩa của nhẫn
mắc Nội tâm bát thức hãy điềm nhiên Niệm tưởng khởi lên liền buôn xả Chân tâm vắng lặng thấy bình
yên Ấy là chân thật cho cuộc sống Không bị lụy phiền cảnh đảo
điên (Trích “Bước Chân
Xuất Thế”)
“Trong hạnh phúc, trong phiền lụy, lúc
thăng, lúc trầm, ta phải giữ tâm như đất, cũng như trên đất ta có thể vất bất
luận thứ gì, dầu chua, dầu ngọt, dầu sạch, dầu dơ, đất vẫn thản nhiên, một mực
trơ trơ đất không giận, cũng không thương.”
2. Phân
loại nhẫn nhục:
Nhẫn nhục: là một đức tính quan trọng của người Phật tử, tỏ rõ sức
mạnh nội tâm, cũng là một trong 6 Ba-la-mật của Bồ-tát hạnh. Nhẫn có 3 loại: [6]
Sinh nhẫn (chúng sinh nhẫn)
như muỗi, kiến cắn không giận, không giết hại, không sân hận với người sân hận,
không chửi mắng người chửi mắng mình, còn gọi là hữu tình nhẫn
pháp. Tiến thẳng không
thối lui, Không có gì lo sợ; Người trí ruổi
chiến xa, Dẹp kẻ thù vô trí”
[7]
Đức Phật dạy: “Người tu hành theo Đạo như một người
chiến đấu với vạn người. Mặc áo giáp ra cửa, tâm ý hoặc khiếp nhược, hoặc đi
nửa đường thối lui, hoặc chiến đấu đến chết, hoặc đắc thắng mà về. Người Sa môn
học Đạo (cũng vậy) phải có ý chí kiên cường, dũng mãnh tiến lên, không sợ cảnh
tượng trước mắt (làm chướng ngại) phá tan các loài ma để đắc Đạo thành đạo
quả” [8]
Pháp nhẫn: nhẫn chịu sự áp bức của thiên nhiên như nóng, lạnh, mưa nắng… còn
gọi là phi tình nhẫn.
Sinh nhẫn và pháp nhẫn thuộc về đức tính kham
nhẫn, trong Thiền luận của Suzuki nói rằng: “Kham
nhẫn không nghĩa là chịu khuất phục trước mọi khổ đau, những khổ đau ấy tác động
ở bên ngoài mang đến cho mình, nhưng nó có nghĩa là để thực hành đức tính tinh
tấn (siêng năng) trong đời sống của Tánh không mà tất cả Kinh điển Đại thừa xem
như là cuộc sống của Bồ-tát” (Bodhisattvacarya) [9]
Vô sinh pháp nhẫn: nhẫn đạt
đến cao độ trở thành đức tính tự nhiên, ra vào nghịch cảnh và thuận cảnh một
cách tự tại.
Theo như Kinh-thập-địa, “đời
sống vô công dụng hạnh của Bồ tát phải trải qua giai đoạn thứ bảy và tám (bát địa;
bất động địa) trong
đời sống tâm linh mới chứng được “Vô sanh pháp nhẫn”Anutpattikadhamma Ksanti” [10]
3. Sự nguy hại
không kham nhẫn:
Bồ tát tu tập hạnh nhẫn nhục
là để đoạn trừ tâm sân hận một trong ba căn bản phiền não luôn nhấn chìm chúng
sinh trong vòng sinh tử, trong chín mươi tám kiết sử, thì tâm sân hận là loại
kiết sử nguy hiểm nhất, trong các tâm bệnh, nó là thứ bệnh khó trị nhất. Kẻ sân
nhuế thì không bao giờ biết thiện, ác, cũng chẳng nghĩ đến tội phước, chẳng biết
tàm quý chỉ theo tâm sân hẫy hừng của mình.
Trong
tác phẩm Bodhicaryāvatāra của ngài Śātideva nói rằng không có ác nào
sánh kịp bằng sân si, và cũng không có gì cao quý bằng đức tính kham nhẫn:
Và trong Tăng-chi-bộ-kinh đức
Phật dạy: có năm điều nguy hại cho những người không kham nhẫn:
– Quần chúng không ái mộ, không ưa
thích.
– Có nhiều người hận thù.
– Nhiều người tránh né không muốn
gặp.
– Lúc sắp chết tâm bị mê loạn
– Sau khi chết rơi vào Địa ngục. [12]
Thông
thường, sự xung đột thường xảy ra trong mối quan hệ vợ chồng và bạn bè, nguyên
nhân là do đâu? Do chúng ta mọi người không biết tu nhẫn nhục, ai cũng cố chấp
để bảo vệ cái bản ngã tự cao tự đại của mình, ai cũng cho rằng mình luôn đúng
và không chịu lắng nghe, nếu hai vợ chồng luôn bảo vệ cái đúng riêng cho bản
thân mình thì chắc chắn sẽ tạo ra sự xung đột trong gia đình và mất đi sự hạnh
phúc.
4. Sức mạnh
của kham nhẫn
Trong
Tăng-chi-bộ-kinh đức phật dạy về sức mạnh của lòng kham nhẫn: “ở đây, này các Tỷ-kheo, có hạng người không
nhiếc mắng lại kẻ đã nhiếc mắng, không sân hận lại kẻ đã sân hận, không gây lộn
lại với kẻ đã gây lộn. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là đạo hành kham nhẫn” [13]
gian khổ dặm đường Sa môn
kham nhẫn không vướng bụi trần Dong
ruổi góp nhặt cơn sân Mang về
vun bón chân tâm Bồ đề Khi nào
hoa quả sum sê Hái
tặng hạt giống người về ươm tâm Trồng
trên mảnh đất hồng trần Nhổ cỏ
phiền não, quả tầm Thánh nhân (Trí
Giải)
Có vị Sa môn hỏi Đức Phật rằng:
“Điều gì là mạnh nhất? Điều gì là sáng
nhất?” Đức Phật dạy: “nhẫn nhục là mạnh nhất vì không chứa ác tâm nên
tăng sự an ổn. Nhẫn nhục là không ác, tất được mọi người tôn kính, tâm ô nhiễm
đã được đoạn tận, không còn dấu vết gọi là sáng nhất, nghĩa là tất cả sự vật
trong 10 phương, từ vô thỉ thuở chưa có trời đất cho đến ngày nay không vật gì
là không thấy, không vật gì là không biết, không vật gì là không nghe, đạt được
Nhất thiết trí, như vậy được gọi là sáng nhất”. [14]
Và đức Phật đưa ra tám sức mạnh như sau:
– Sức mạnh
của trẻ thơ là tiếng khóc
– Sức mạnh
của đàn bà là phẫn nộ
– Sức mạnh
của người ăn trộm là vũ khí
– Sức mạnh
của vua chúa là quyền uy
– Sức mạnh
của kẻ ngu si là áp đảo
– Sức mạnh
của bậc hiền trí là cảm hóa
– Sức mạnh
của người đa văn là thẩm sát*
– Sức mạnh
của Sa môn là nhẫn nhục [15]
5. Phương pháp thực hành nhẫn nhục ba-la-mật:
+ Dùng trí
tuệ quán chiếu
Bồ-tát thường
dùng trí tuệ vô lậu quán chiếu các pháp vận hành theo nguyên lý Tam pháp ấn (vô
thường, khổ, vô ngã) vị ấy thấy vạn vật cùng vận hành theo luật duyên sinh,
tương quan theo thuyết nhân quả, cho nên Bồ-tát vẫn thản nhiên để thành tựu Bồ
đề nguyện:
ở ngoài sân Nhặt lá vàng rơi,
sạch cõi trần Phiền não trong
tâm, nhặt dứt bỏ Tâm hồn thanh tịnh,
khỏi trầm luân (Trí Giải)
Khi có người làm tổn thương đến Bồ-tát, vị Bồ-tát
nghĩ rằng:
“Người hại ta hôm nay, đã có gieo ân oán
trong kiếp trước nào đó, vô tình hay cố ý ta đã tạo nhân oan trái với người
này, đây cũng là quả để trả nhân quá khứ gieo trồng không tốt, đây cũng chính
là kết quả của hành động bất thiện trong quá khứ, tại sao ta không trả nợ lại
oán hờn người ta”? [16]
Vì thế “Bồ-tát
nhẫn nhục ba-la-mật là thực hành tinh tấn cả ngày đêm để thích nghi tất cả những
nhu cầu ứng xử không khởi tâm phân biệt” [18]
Mỗi khi
chúng ta gặp chướng duyên bị xung đột với ai, tự quán chiếu lại
chính bản thân mình, lúc cơn giận nổi lên, chúng ta là phàm phu, không thể nào đủ
trí tuệ để thắng cái cơn giận, khi sự việc qua rồi, mỗi đêm nằm ngủ hãy bỏ ra
10 phút quán chiếu lại, suốt quá trình trong một ngày, mình đã làm gì? Việc nào
mình đã làm đúng? Việc nào mình đã làm sai. Sau khi quán chiếu từng việc như
thế, việc nào mình làm đúng thì phát triển trong tương lai, việc nào không đúng
phải kiểm điểm lại mình đã làm sai từ chỗ nào. Nếu mình lỡ làm người bạn nào đó
buồn tự mình phải đi xin lỗi thì mọi việc sẽ bình yên, mỗi ngày sẽ trở nên hoàn
thiện
thù luôn giận dữ Đã tạo
ra đau khổ như thế này Ai
thắng sân hận mới hay Sẽ tìm
thấy được những ngày hạnh phúc
[19]
Người Phật tử thuần thành tu pháp nhẫn nhục
và khoan hồng, nếu thấy bất kỳ điều xấu của kẻ khác, hãy cố gắng tìm cái tốt đẹp
trong mỗi người và sự việc để sống, vì vậy trong Kinh Trường-A-Hàm đức Phật dạy
rằng:
tụng, Ai không tranh là
thắng Con người có hai
duyên, Vì mình cũng vì
người; Thấy người không
tranh tụng, Lại cho là ngu đần. Nếu người có sức
lớn, Nhịn được người
không sức; Sức này là đệ nhất, Là tối thượng trong
nhẫn Ngu tự cho mình
mạnh, Sức này chẳng là
sức; Người mạnh nhẫn như
pháp, Sức này không ngăn được [20]
+Dùng từ bi tu nhẫn nhục:
Ngoài phương pháp tu lục độ ra, Bồ-tát còn sử
dụng nhiều pháp môn tu khác như Tú-vô-lượng-tâm, Tứ-nhiếp-pháp, Ngũ minh…Bồ-tát
tu tập Tứ-vô-lượng-tâm:
– Tâm từ (metta)
là lòng chân thật ước mong chúng sinh sống hạnh phúc trong niềm vui chân tịnh
và thành tự Bồ đề.
– Bi (karuṇā)
là lòng rung động trước khổ đau của người khác, tình thương vô hạn đối với chúng
sinh, lòng quyết tâm cứu mọi sinh linh thoát khỏi biển sinh tử luân hồi
– Hỷ (muditā)
là lòng hoan hỷ trước mọi thành công và niệm vui chung với người khác.
– Xả (upeksā)
là sự nhận thức đúng đắn, sự suy luận khách quan, Bồ-tát không có luyến ái, cũng
không ghét bỏ, không oán giận những kẻ đã làm hại mình
Vì thế, “những ai tiêu diệt được tâm hận thù thì người ấy
được trí tuệ sáng suốt cho bản thân. Trong cuộc sống bạn không có tình thương
không thể nói chuyện với người khác được” [21]
hiển bày Nhẫn nhịn mới thấy điều hay Nhẫn bạn ta có những ngày cảm
thông (Trí Giải)
Trong cuộc
sống chúng ta cần tu tập nuôi dưỡng tâm từ bi mới thực hành phương pháp tu nhẫn,
vì lòng từ bi sẽ giúp bạn sẽ gặt hái năm kết quả sau:
“(1) lòng từ bi từ bỏ gây tổn thương đến người
khác, (2) là hạt giống cho sự giác ngộ giải thoát, (3) mang đến hạnh phúc đến
cho tha nhân, và nhận khổ đau về cho mình (tinh thần Bồ-tát đạo), (4) động cơ
thúc đẩy cho hạnh nguyện, (5) mang lại đặc tính từ bi cho riêng mình.” [22]
Bồ-tát luôn lấy từ bi và trí tuệ làm sự nghiệp
độ sinh, nhưng pháp tu nhẫn nhục rất quan trọng vì sợ gây tổn hại đến chúng
sinh, trong Kinh-phạm-vọng nói: “tất cả
người nam là cha ta, tất cả người nữ mẹ ta, ta đời đời thọ sinh ở nơi họ”. [23]
Khi quán chiếu như thế tất cả kẻ oán người
thân đều bình đẳng, Bồ-tát không có tâm phân biệt những ai có duyên đều được cứu
khổ ban vui cho họ, trong Kinh Đại- bảo-tích có nói:
6. Nhẫn nhục một trong sáu pháp
tu Ba-la-mật
Chúng ta là hàng phàm phu trên bước đường tu
tập, thực hành lục độ ba la mật bao gồm: Bố thí, trì giới, tinh tấn, nhẫn nhục,
thiền định và trí tuệ
Bố thí có hai, vật chất và tinh thần, Bố thí
vật chất được giàu sang, đó là làm việc lợi tha, bố thí pháp dẫn dắt chúng sinh
vào đạo tu hành quả được trí tuệ.
Do trì giới thoát khỏi ba đường ác, được sinh
vào cõi người hay cõi trời tôn quý. Do tu nhẫn nhục nên ngăn được tâm nóng giận,
thân tướng được trang nghiêm, oai đức đầy đủ, không có hận thù ai nấy đều quý mến
và kính phục và dễ dàng cảm hóa chúng sinh.
Do tinh tấn giúp cho hành giả đoạn trừ tâm giải
đãi, để hoàn thành tâm nguyện về Bảo sở và hoằng pháp độ sinh.
Do tu thiền định tâm không còn não loạn, vọng
tưởng, xa lìa các vui ngũ dục của thế gian, thiền định giúp tâm bình tránh xa mọi
xung đột, gây tổn hại đến người khác trong cuộc sống.
Do tu thiền định vọng tưởng, phiền não chấm dứt,
trí tuệ bát nhã hiển bày để diệt trừ vô minh, mây ta thì mặt trăng hiển bày chiếu
sáng khắp thế gian.
7. Kết luận:
Nói thì dễ lắm, nhưng khi chúng ta thực hành
tu nhẫn nhục rất là khó, hằng ngày chúng ta luôn ôm chấp cái ngã của mình, để rồi
tham lam, ích kỷ, giận hờn, ganh tỵ, lúc nào cũng cho mình hơn người, những thứ
này như đao 刀 (phiền não) nằm trong tâm 心. Đây chính là nguyên nhân ngăn cản chúng ta tu nhẫn nhục.
Từ trước đến
nay chúng ta sống sai lầm tạo biết bao nhiêu thù hận, sân si,…ngày hôm nay cố
gắng tu thực hành thiền định, tụng kinh, niệm Phật để tâm hồn thanh tịnh trí tuệ
phát sinh, khi có trí tuệ bát-nhã rồi thì chúng ta sẽ làm chủ 丶được con
đao trong tâm, nghĩa là không chấp 刃 (nhận) những
thứ phiền não đó trong tâm, thì chỉ còn lại một chân tâm thanh tịnh, 心 an lạc giải thoát. Tức là chữ nhẫn 忍-刃=心 (nhẫn không nhận phiền não = chân
tâm), thì chân tâm này là tâm Phật, tâm của Bồ-tát, tâm của bậc Hiền trí.
Chú thích:
[1] Thiều Chửu, Hán-Việt tự điển,
[2] Xem H. Dayal, The
Bodhisattva Doctrine in Buddhist Sanskrit Literature, Motilal Banarsidass
Publishers, 2004. P. 209 và xem: G. S.
P. Misra, Development of Buddhist Ethics,
Mushiram Manoharlal Publisher1984 pp.137-138.
[3]
Aṅguttāra Nikāya Tăng Chi Bộ Hòa thượng Thích Minh Châu dịch Việt Chương II – Hai
Pháp, XV. Phẩm Nhập Định
[4]
H. Dayal, op.cit., 2004. P. 209
[5] Narada, The Buddha and His Teachings, Buddhist
Missionary Society Malaysia, 1988 p. 599.
[6] “(1) forbearance
of pain (duḥkhādhivāsana-kṣānti)
(2) forbearance of seeing the Doctrince
(dharmaidhyāna-kṣānti)
(3)forbearance of injuries and insults (parāpakāra-marṣaṇo-kṣānti)” xem G. S. P. Misra, Development of Buddhist Ethics,Mushiram Manoharlal Publisher1984
p.138
[7]
無著忍辱鎧 安隱如法行 直進不退還 永之無憂處智士乘戰車 摧伏無智怨, T2n99
trang 201a06-08 xem Tạp A-Hàm Thích Đức Thắng, Việt dịch chương V. Đạo Phẩm phần Tương
ưng thánh đạo, Kinh Bà-la-môn.
[8] Kinh Tứ Thập Nhị Chương, Thích Viên Giác dịch giảng nghĩa chuong
33.
[9] D.T. Suzuki, Essays in Zen Buddhism second Series, C.
Humphreys (ed) Mushiram Manoharlal Publisher 2008 p. 313.
[10] D.T. Suzuki, op.cit.,
p. 335. Và xem: Sangarakshita, A Survey of Buddhism Motilal Bannarsidass
Publishers 2006. P. 483
[11] The Bodhicaryāvatāra of the Boddhist poest
Śātideva, Entering the Path of
Enlightenment, M. L. Matics (tr.) London Geoge Allen & Unwin Publish
1970. P.173. Việt
dịch:Thích Nữ Trí Hải.
[12] Aṅguttāra NikāyaTăng Chi Bộ Hòa
thượng Thích Minh Châu dịch Việt Chương chương V phẩm không kham
nhẫn.
[13] Tiếp
theo Chương IV –
Bốn Pháp (IV) (164) Kham Nhẫn
[14] Kinh Tứ Thập Nhị Chương,
Thích Viên Giác dịch Việt chương XV
[15]
Aṅguttāra Nikāya III,
Tăng Chi Bộ Kinh III, Hòa thượng Thích Minh Châu dịch Việt Chương Tám Pháp, phẩm Gia chủ, Kinh Sức
Mạnh (1), trang 587.
[16] Narada, The Buddha and His Teachings, Buddhist Missionary Society Malaysia,
1988 p. 600
[17]The Bodhicaryāvatāra of the Boddhist poest
Śātideva, Entering the Path of Enlightenment,
M. L. Matics (tr.) London Geoge Allen & Unwin Publish 1970. pp. 173-174. Việt dịch: Thích Nữ Trí Hải.
[18] D.T. Suzuki, Studies in the Laṅkavatāra Sūtra,
Mushiram Manoharlal Publisher 2007, pp 366-367.
[19]The Dalai Lama Healing, Anger The Power of Patience from a Buddhist Perspective, G. T.
Jinpa (Tr.) Motilal Banarsidass Publisher 2007. P. 17 (Trí Giải dịch ra thơ)
[20]衆人諍有訟 不報者爲勝,
夫人有二縁 爲己亦爲他
見無諍訟者 乃謂爲愚騃
若人有大力 能忍無力者
此力爲第一 於忍中最上
愚自謂有力 此力非爲力
如法忍力者 此力不可沮 xem 長 阿 含 經 T1n1 trang142a01-07
xem: Kinh Trường A-Hàm phần Thích Phước Thắng Việt dịch IV phẩm 10: Chiến Đấu
[21] G.M.Nagao, “The
Bodhisattva’s compassion Described in the Mahāyāna-Sūtrālṁkāra”, J. Silk (ed) Buddhist
Studies
The Legacy of Gandjin M. Nagao Motilal Banarsidass publishers 2008 p.18.
[22] Tiếp theo trang
9.
[23] Kinh Phạm Võng
Bồ Tát Giới HT Thích Trí Quang Việt dịch giới 20
[24] Kinh Đại Bảo
Tích, HT Thích Trí Tịnh Việt dịch VI. Tr. 71.
* Thẩm sát: nghĩa là
bậc Thanh văn có trí tuệ, có chánh kiến quán sát mọi sự việc một cách sâu sắc,
thấu rõ được bản chất của nó, không rơi vào tà kiến.
Bài Liên quan đến chủ đề:
Ý NGHĨA NHẪN NHỤC CỦA ĐẠO PHẬT – Thích Minh Hoàng
