Đối Phó Với Những Cảm Xúc Phiền Não Như Thế Nào

Định nghĩa về
“tốt” và “xấu” hay “tích cực” và “tiêu cực”

Chúng
ta đối phó với những cảm xúc tiêu cực như thế nào? Đấy là một chủ đề quan trọng – là điều sẽ đưa
lên câu hỏi về tích cực là gì và tiêu cực là gì. Có bất cứ điều gì tuyệt đối là tích cực hay
tuyệt đối là tiêu cực hay không? Tôi thật sự không biết. Mọi thứ là lệ thuộc tương liên và mọi thứ có
những khía cạnh khác nhau. Một người
quán sát nhìn vào điều gì đấy từ một góc độ và thấy một hình ảnh, nhưng ngay cả
cùng một người quán sát, khi họ đi đến một phía khác, sẽ thấy mọi thứ từ một
góc độ khác.

Thế
thì, tại sao mỗi người có một cái nhìn khác biệt về thế giới? Ô, đấy là bởi vì mỗi chúng ta nhìn vào thế giới
từ một khía cạnh khác nhau. Ngay cả cùng
một đối tượng nhìn khác biệt thậm chí đến cùng một người. Do vậy, điều gì là sự phân biệt và định nghĩa
về tốt và xấu? – Tôi không biết. Ngay cả một con kiến cũng không phân tích điều
ấy. Nhưng, thế nào đấy, một con kiến biết rằng điều gì đấy
giúp đời sống của nó là tốt và vì thế cho nó là tốt; và điều gì đấy nguy hiểm
cho sự sống của nó và nó cảm thấy là xấu và nó chạy trốn chỗ khác.

Vậy
thi, có lẻ chúng ta có thể nói rằng [vấn đề tốt hay xấu] là căn cứ trên sự sinh
tồn. Chúng ta muốn thoãi mái và hạnh
phúc. Và vì thế điều gì đấy giúp cho sự
tồn tại, chúng ta cho là tốt: điều ấy
tích cực. Điều gì tấn công chúng ta và
chúng ta cảm thấy là một hiểm họa cho sự sinh tồn của chúng ta – chúng ta cảm
thấy xấu: [điều ấy là tiêu cực].

Định Nghĩa về Những
“Cảm Xúc Tiêu Cực”

Theo
cách ấy [về việc định nghĩa tích cực và tiêu cực], sau đó về vấn đề chúng ta đối
phó với những cảm xúc tiêu cực như thế nào, [chúng ta đầu tiên cần đối diện] với việc chúng ta xác định chúng
như thế nào? Trước tiên nhất, đây là những thứ quấy nhiễu
sự hòa bình nội tại của chúng ta, đó là tại sao chúng ta gọi chúng là
“tiêu cực”. Những [cảm xúc]
đem đến sức mạnh và hòa bình nội tại, thì những thứ ấy là “tích cực”.

Từ
những đàm luận mà tôi đã có với những nhà khoa học, đặc biệt với nhà khoa học lớn
Varela, một người bạn thân của tôi, chúng tôi đã kết luận rằng lòng từ bi mạnh
mẽ là một cảm xúc và lợi ích thiết yếu. Chúng tôi đã đồng ý sau đó rằng, ngay cả tâm của Đức Phật cũng có một số
cảm xúc nào đấy trong dạng thức của từ bi; vì thế cảm xúc không nhất thiết là
điều gì đấy xấu hay tiêu cực. Lòng từ bi
vô hạn của Đức Phật – chúng ta phải xem như là một cảm xúc. Thế nên Đức Phật là cảm xúc vô biên. Nếu chúng ta xem từ bi là một cảm xúc, thế
thì nó là rất tích cực. Sợ hãi và thù hận,
trái lại, tàn phá sự hòa bình nội tại và hạnh phúc, vì vậy chúng ta phải xem nó
là những thứ tiêu cực.

Đối Phó với những
Cảm Xúc Tiêu Cực trên Căn Bản của Lý Trí

Bây
giờ chúng ta đối phó với [những cảm xúc tiêu cực như] sợ hãi và thù hận như thế
nào? Chúng ta cần xem những cảm xúc tổn
hại không có ý nghĩa căn bản. Chúng đến
từ một thái độ không thực tế [bệnh hoạn]; trái lại những cảm xúc tích cực thường
đến từ một căn bản lành mạnh hợp lý. Thí
dụ, một số cảm xúc nào đấy có thể được tăng trưởng qua lý trí và luận lý
[logic]; do thế chúng có căn bản hợp lý vững chãi. Một cảm xúc tiêu cực sinh khởi một cách tự động,
nhưng khi chúng ta áp dụng sự phân tích và lý trí sau đó chúng giảm thiểu:
chúng không có căn bản hợp lý. Do vậy, một
cảm xúc tích cực là điều gì đấy liên hệ đến thực tại, và một cảm xúc tiêu cực
là căn cứ trên điều gì đấy bị bóp méo về thực tại hay vô minh si ám.

Thí
dụ, khi chúng ta giận dữ với một kẻ thù, tại thời điểm sân hận làm dường như những hành động của chúng
có thể làm tổn hại tôi. Do thế, chúng ta
nghĩ rằng đây là một người xấu. Nhưng
khi chúng ta phân tích, [chúng ta nhận ra rằng] con người này không phải là một
kẻ thù bẩm sinh. Nếu họ làm tổn thương
tôi, nó phải qua những lý do khác, không phải chính từ người ấy. Nếu người ấy thật sự là đặc trưng của “kẻ thù”, chúng phải là
một kẻ thù từ khi sinh ra và họ sẽ không bao giờ trở thành một người bạn. Nhưng, trong những hoàn cảnh khác, ho có thể
trở thành những người bạn thân của chúng ta. Do vậy, sân hận và thù oán đối với một người là sai lầm.

Những
gì sai là trong hành động của họ, không phải là người ấy. Nhưng với lòng sân hận [chỉ căn cứ trên và vì
những hành vi tiêu cực của ai đấy] là hướng trực tiếp đến người ấy. Trái lại, lòng từ bi hầu như hướng đến con
người bất chấp hành động của họ [là tiêu cực hay tích cực]. [Lòng từ bi ban rãi không phân biệt hành động
của người là đúng hay sai]. Do vậy, chúng ta có thể có từ bi cho một kẻ thù
trên căn bản kẻ thù ấy là một con người.

Vì
thế, chúng ta phải phân biệt con người và hành động của con người. Về phía nhân loại, con người, chúng ta có thể
có từ bi, nhưng đối với hành động chúng ta có thể có đối kháng. Do vậy, cảm xúc tiêu cực thông thường là với
một tâm ý hẹp hòi. Nó tập trung chỉ trên
một khía cạnh: [những hành động sai quấy của ai đấy].

Nhưng
việc quan tâm đến từ bi, chúng ta phải thực hiện một sự phân biệt. Có lòng từ bi căn cứ trên một nhân tố
sinh lý học. [Loại từ bi này căn cứ trên ai đấy làm lợi
ích cho chúng ta, như những bà mẹ của chúng ta, nên còn gọi là luyến ái]. Hay chúng ta nòi về lòng từ bi căn cứ trên lý
trí, là điều không thiên vị hay định kiến? Từ bi căn cứ trên lý trí là thánh
thiện hơn, nó không bị thành kiến – nó căn cứ trên lý trí. Nó tập trung trên con người chứ không trên
hành vi. Một cảm xúc tiêu cực chỉ căn cứ
trên hành động không hợp lý và hơn thế nữa, nó không mang đến hạnh phúc.

Phân Tích những
Bất Lợi của Cảm Xúc Tiêu Cực như Sân Hận

Để
đối phó với những cảm xúc tiêu cực, thế thì, điều quan trọng nhất là phân
tích. Thí dụ, có bao nhiêu lợi ích từ sự
sân hận mà tôi thu được? Sân hận đem đến
nhiều năng lượng rất mạnh, điều ấy đúng. Ngay cả trong những biểu lộ trên khuôn mặt và lời nói hằng ngày chúng ta
có thể thấy điều này. Khi chúng ta sân hận,
cả hai thứ này rất xấu xí thô tháo. Chúng ta trở nên bị thúc bách để quyết định
chọn những từ ngữ gay gắt cay nghiệt nhất có thể làm tổn thương người
khác. Rồi thì, khi sân hận hết đi, năng
lượng rất mạnh mẽ và bạo động chìm xuống, và tâm thức thật sự cảm thấy sắc bén
hơn. Do vậy, năng lượng đem đến sân hận là loại năng lượng mù quáng [bởi vì tâm
thức không sắc bén khi chúng ta có sân hận.] Do bởi điều ấy, sân hận thật sự
không bao giờ giúp ích; trái lại nếu chúng ta luôn luôn sử dụng sự tiếp cận
thông minh, thực tiển thì điều ấy có thể giúp ích chúng ta rất nhiều. Ngay cả trong tòa án, nếu một luật sự la hét
trong giận dữ, điều ấy sẽ không giúp ích gì; trái lại nếu luật sư sử dụng sự
thông minh, sau đó họ có thể đánh bại người khác.

Sân
hận, thế thì, phá hoại khả năng của thông minh để thể hiện chức năng một cách
rõ ràng. Sự phán xét của chúng ta có thể
bị tổn hại bởi những ngôn ngữ nói trong khi giận dữ. Vì thế qua thông minh, chúng ta có thể thấu
hiểu rằng sân hận là không lợi ích. Nếu
trong những hoàn cảnh khó khăn và đe dọa, chúng ta có thể tiến hành những hành
vi truy cập qua thông minh, điều ấy lợi ích hơn. Nói cách khác, trong khi giữ từ bi đối với
người khác, chúng ta mở ra khả năng trở nên thân hữu sau này. Nếu
chúng ta sân hận, điều ấy sẽ đóng cánh cửa của bất cứ khả năng thân hữu nào sau
này. Suy nghĩ như thế, cảm xúc tiêu cực
có thể giảm thiểu. Ngay cả nếu tái diễn
lại, nó cũng sẽ yếu kém hơn.