Lời Dẫn Nhập:
Đây là câu hỏi liên quan đến sự chứng ngộ Niết Bàn của
đức vua Milinda (Mi Lan Đà) và phần trả lời của Trưởng Lão Nāgasena (Na Tiên).
Phần này được trích dịch từ tác phẩm Milindapañhā –
Milinda Vấn Đạo. Hy vọng rằng văn bản này có thể giúp ích được ít nhiều
cho các hành giả đang tinh cần tu tập giải thoát. – Tỳ
Khưu Indacanda.
*****
CÂU HỎI VỀ SỰ CHỨNG NGỘ NIẾT BÀN:
1. “Thưa ngài Nāgasena, ngài
nói rằng: ‘Niết Bàn không là quá khứ, không là hiện tại, không là vị lai, không
phải là được sanh lên, không phải là không được sanh lên, không phải là sẽ được
làm cho sanh lên.’ Thưa ngài Nāgasena, ở đây người nào đó thực hành đúng đắn và
chứng ngộ Niết Bàn, thì người ấy chứng ngộ cái (Niết Bàn) đã được sanh lên, hay
là làm cho (Niết Bàn) sanh lên rồi chứng ngộ?”
“Tâu đại vương, người nào đó thực hành đúng đắn thì
chứng ngộ Niết Bàn, người ấy chứng ngộ không phải cái (Niết Bàn) đã được sanh
lên, không phải là làm cho (Niết Bàn) sanh lên rồi chứng ngộ. Tâu đại vương, tuy
nhiên có cảnh giới Niết Bàn ấy, người ấy thực hành đúng đắn và chứng ngộ cái
ấy.”
“Thưa ngài Nāgasena, xin ngài chớ làm cho câu
hỏi này bị che đậy lại rồi mới giải thích. Xin ngài hãy làm cho nó được mở ra,
được rõ ràng, rồi giải thích. Với ước muốn đã được sanh khởi, với sự nỗ lực đã
được sanh khởi, điều nào ngài đã học, xin ngài hãy tuôn ra tất cả các điều ấy
cho chính trường hợp này. Ở đây, đám người này là mê muội, bị sanh khởi nỗi
phân vân, bị khởi lên sự nghi ngờ. Xin ngài hãy phá vỡ mũi tên có sự độc hại ở
bên trong ấy.”
2. “Tâu đại vương, có cảnh giới Niết Bàn ấy,
tịch tịnh, an lạc, hảo hạng. Người thực hành đúng đắn, trong khi tiếp xúc các
hành theo lời dạy của đấng Chiến Thắng, nhờ vào tuệ mà chứng ngộ Niết Bàn. Tâu
đại vương, giống như người đệ tử, theo lời dạy của vị thầy, nhờ vào tuệ mà chứng
ngộ được kiến thức. Tâu đại vương, tương tợ y như thế người thực hành đúng đắn
theo lời dạy của đấng Chiến Thắng, nhờ vào tuệ mà chứng ngộ Niết Bàn.”
“Vậy thì Niết Bàn sẽ được nhìn
thấy như thế nào?”
“Sẽ được nhìn thấy là không có rủi ro, không có
bất hạnh, không có sợ hãi, là an toàn, tịch tịnh, an lạc, thoải mái, hảo hạng,
trong sạch, mát lạnh. Tâu đại vương, giống như người đàn ông, trong khi bị đốt
nóng bởi ngọn lửa với nhiều đống củi đã được phát cháy sôi sục, sau khi thoát
khỏi nơi ấy nhờ vào sự nỗ lực, và đi vào nơi không có ngọn lửa, rồi đạt được
hạnh phúc tột độ ở nơi ấy. Tâu đại vương, tương tợ y như thế người nào thực
hành đúng đắn, người ấy nhờ vào sự tác ý đúng đường lối chứng ngộ Niết Bàn an
lạc tối thượng, nơi xa lìa sức nóng của ngọn lửa gồm ba loại. Tâu đại vương, ngọn
lửa là như thế nào thì ngọn lửa gồm ba loại nên được xem xét như vậy. Người đàn
ông ở trong ngọn lửa là như thế nào thì người thực hành đúng đắn nên được xem
xét như vậy. Nơi không có ngọn lửa là như thế nào thì Niết Bàn nên được xem xét
như vậy.
3. Tâu đại vương, hoặc là giống như người đàn
ông đi đến nơi chất đống các xác chết của rắn, chó, người và các phần thải bỏ
của cơ thể, bị kẹt vào ở giữa các búi tóc bị rối lại của các xác chết, sau khi thoát
khỏi nơi ấy nhờ vào sự nỗ lực, và đi vào nơi không có xác chết, rồi đạt được
hạnh phúc tột độ ở nơi ấy. Tâu đại vương, tương tợ y như thế người nào thực
hành đúng đắn, người ấy nhờ vào sự tác ý đúng đường lối chứng ngộ Niết Bàn an
lạc tối thượng, nơi xa lìa xác chết phiền não. Tâu đại vương, xác chết là như
thế nào thì năm loại dục nên được xem xét như vậy. Người đàn ông đi đến nơi các
xác chết là như thế nào thì người thực hành đúng đắn nên được xem xét như vậy.
Nơi không có xác chết là như thế nào thì Niết Bàn nên được xem xét như vậy.
Tâu đại vương, hoặc là giống như người đàn ông bị
khiếp sợ, bị run sợ, bị rúng động, có tâm bị xáo trộn và bị tán loạn, sau khi thoát
khỏi nơi ấy nhờ vào sự nỗ lực, và đi vào nơi chắc chắn, vững chải, không lay
động, không có sự sợ hãi, rồi đạt được hạnh phúc tột độ ở nơi ấy. Tâu đại
vương, tương tợ y như thế người nào thực hành đúng đắn, người ấy nhờ vào sự tác
ý đúng đường lối chứng ngộ Niết Bàn an lạc tối thượng, nơi xa lìa sự sợ hãi và
sự run sợ. Tâu đại vương, sự sợ hãi là như thế nào thì sự sợ hãi được vận hành
một cách liên tục tùy thuận theo sanh-già-bệnh-chết nên được xem xét như vậy.
Người đàn ông bị khiếp sợ là như thế nào thì người thực hành đúng đắn nên được
xem xét như vậy. Nơi không có sự sợ hãi là như thế nào thì Niết Bàn nên được
xem xét như vậy.
Tâu đại vương, hoặc là giống như người đàn ông
bị té ngã vào khu vực là vũng bùn, đầm lầy, bị ô nhiễm, dơ bẩn, sau khi ra khỏi
vũng bùn, đầm lầy ấy nhờ vào sự nỗ lực, và đi đến khu vực hoàn toàn trong sạch,
không nhơ bẩn, rồi đạt được hạnh phúc tột độ ở nơi ấy. Tâu đại vương, tương tợ
y như thế người nào thực hành đúng đắn, người ấy nhờ vào sự tác ý đúng đường
lối chứng ngộ Niết Bàn an lạc tối thượng, nơi xa lìa vũng lầy phiền não ô nhiễm.
Tâu đại vương, vũng bùn là như thế nào thì lợi lộc, tôn vinh, danh tiếng nên
được xem xét như vậy. Người đàn ông ở trong vũng bùn là như thế nào thì người
thực hành đúng đắn nên được xem xét như vậy. Khu vực hoàn toàn trong sạch,
không nhơ bẩn là như thế nào thì Niết Bàn nên được xem xét như vậy.”
4. “Thưa ngài, vậy thì người thực hành đúng đắn
làm cách nào chứng ngộ Niết Bàn ấy?”
“Tâu đại vương, người nào thực hành đúng đắn, người
ấy tiếp xúc với sự vận hành của các hành; trong khi tiếp xúc với sự vận hành,
nhìn thấy sự sanh, nhìn thấy sự già, nhìn thấy sự bệnh, nhìn thấy sự chết ở nơi
ấy, không nhìn thấy bất cứ điều gì an lạc, thoải mái ở nơi ấy, từ phần đầu, từ phần
giữa, từ phần cuối. Người ấy không nhìn thấy bất cứ điều gì đáng được nắm bắt.
Tâu đại vương, giống như người đàn ông không
nhìn thấy bất cứ chỗ nào đáng được nắm bắt ở cục sắt được đốt nóng trọn ngày, bị
bốc cháy, sôi sục, nóng bỏng, từ phần đầu, từ phần giữa, từ phần cuối. Tâu đại
vương, tương tợ y như thế người nào tiếp xúc với sự vận hành của các hành,
người ấy trong khi tiếp xúc với sự vận hành, nhìn thấy sự sanh, nhìn thấy sự
già, nhìn thấy sự bệnh, nhìn thấy sự chết ở nơi ấy, không nhìn thấy bất cứ điều
gì an lạc, thoải mái ở nơi ấy, từ phần đầu, từ phần giữa, từ phần cuối. Người
ấy không nhìn thấy bất cứ điều gì đáng được nắm bắt. Đối với người ấy, trong
khi không nhìn thấy điều gì đáng được nắm bắt, sự không thích thú được thành
lập ở tâm của người ấy, sự nóng bức xuất hiện ở thân của người ấy. Người ấy,
không có sự bảo vệ, không có sự nương nhờ, có trạng thái không có chỗ nương
nhờ, nên nhàm chán ở các hữu.
Tâu đại vương, giống như người đi vào đống lửa
lớn, có ngọn lửa cháy rực. Ở đó, người ấy không có sự bảo vệ, không có sự nương
nhờ, có trạng thái không có chỗ nương nhờ, nên nhàm chán ở ngọn lửa. Tâu đại
vương, tương tợ y như thế, đối với người ấy, trong khi không nhìn thấy điều gì
đáng được nắm bắt, sự không thích thú được thành lập ở tâm của người ấy, sự
nóng bức xuất hiện ở thân của người ấy. Người ấy, không có sự bảo vệ, không có
sự nương nhờ, có trạng thái không có chỗ nương nhờ, nên nhàm chán ở các hữu.
Đối với người ấy, đã nhìn thấy nỗi sợ hãi ở sự vận hành, có tâm như vầy sanh
khởi: ‘Sự vận hành này quả đã được đốt nóng, được cháy đỏ, được cháy rực, có
nhiều khổ đau, có nhiều ưu phiền. Nếu ai đó có thể đạt được sự không vận hành,
điều ấy là tịch tịnh, điều ấy là hảo hạng, tức là sự yên lặng của tất cả các
hành, sự từ bỏ tất cả các mầm tái sanh, sự diệt tận ái dục, sự lìa khỏi luyến ái,
sự tịnh diệt, Niết Bàn.’ Nhờ vậy, tâm của người ấy lao vào ở sự không vận hành,
được tin tưởng, được hài lòng, được vui mừng: ‘Sự thoát ra đã đạt được bởi ta.’
Tâu đại vương, giống như người đàn ông bị lạc
lối, bị rơi vào nơi lạ, sau khi nhìn thấy lối ra, thì lao vào nơi ấy, được tin
tưởng, được hài lòng, được vui mừng: ‘Lối ra đã đạt được bởi ta.’ Tâu đại
vương, tương tợ y như thế đối với người đã nhìn thấy nỗi sợ hãi ở sự vận hành, thì
tâm của người ấy lao vào ở sự không vận hành, được tin tưởng, được hài lòng,
được vui mừng: ‘Sự thoát ra đã đạt được bởi ta.’ Người ấy tích lũy, theo đuổi,
tu tập, thực hành thường xuyên đạo lộ đưa đến sự không vận hành. Đối với người ấy,
niệm được thành lập ở mục đích ấy, tinh tấn được thành lập ở mục đích ấy, hỷ
được thành lập ở mục đích ấy. Trong khi người ấy chú tâm liên tục ở tâm ấy, thì
vượt qua sự vận hành, đi đến sự không vận hành. Tâu đại vương, người đã đạt đến
sự không vận hành, đã thực hành đúng đắn, được gọi là ‘chứng ngộ Niết Bàn.’”
“Thưa ngài Nāgasena, tốt lắm! Trẫm chấp nhận
điều này đúng theo như vậy.”
Dứt câu hỏi về sự chứng ngộ Niết
Bàn.
*****
KINH MI TIÊN VẤN ĐÁP (MILINDA PANHA), Giới Nghiêm
