Tôi thường nghe danh từ “thầy chùa”, “thầy cúng”
để chỉ các vị sư. Nay đọc sách thấy có từ “đạo sư”,
thiền sư”. Vậy những chức vụ này có gì khác nhau? Nếu
muốn nói đến các vị sư ở chùa thì nên dùng từ nào cho
chính xác?
Kính
thưa
quý vị,
Trước
nhất, chúng tôi xin minh xác là từ ngữ “thầy cúng”
không có trong Phật giáo. Trong một kỳ phát thanh trước, chúng
tôi đã có trích dẫn lời dạy của hòa thượng Tịnh Không
về vấn đề cúng lễ cầu siêu, xin trích lại như sau:
…“…
Trong Phật pháp, nói Phật sự là giúp đỡ dậy dỗ tất
cả chúng sinh phá mê khai ngộ, lìa khổ được vui, những
sự việc này đều gọi là Phật sự. Vậy còn hiện nay thì
sao?
Hiện
nay thì thời gian tiếp xúc với kinh điển cơ hồ ít hơn,
nhìn thấy trong cửa Phật phần nhiều đều là lấy kinh sám
“Phật sự siêu độ người chết”, cho rằng đây là Phật
sự. Cho nên vừa nghe nói đến tiếng “Phật sự” là rất
dễ sinh ra hiểu lầm. Những việc siêu độ vong linh này ở
trong Phật giáo xuất hiện rất trễ …, rất trễ. Thời xưa
ở Ấn Độ chẳng có. Khi Phật giáo được truyền đến
Trung quốc, lúc ban đầu cũng chẳng có. …”…
Thưa
quý vị,
Vốn
chẳng có những việc như thế, nhưng vì là đạo từ bi, nhà
Phật có câu “tùy duyên phương tiện độ chúng sinh”,
cho nên khi đạo Phật truyền tới nơi nào thì bèn dùng những
phương tiện sẵn có để truyền bá giáo pháp, ngõ hầu không
gây mâu thuẫn với dân chúng tại địa phương. Do đó, dù
đạo Phật không chủ trương cúng bái, cầu xin, nhưng khi tới
những quốc gia theo đa thần giáo thì cũng tùy thuận chúng
sinh mà lễ bái cho dân chúng, rồi sẽ nhân đó mà giảng giáo
lý nhà Phật, rất minh bạch rõ ràng, là nếu muốn thăng hoa
cuộc đời trong thế giới hiện tượng tương đối, thì sống
theo quy luật nhân quả, “không làm việc xấu ác, siêng làm
việc tốt lành”. Nếu muốn giác ngộ bản thể Chân Tâm,
giải thoát hoàn toàn như đức Phật Thích Ca Mâu Ni, thì tu
tập các pháp môn để “thanh tịnh tâm ý ”, như Thiền Nguyên
Thủy, Thiền Đại Thừa, Thiền Tông, Tịnh Độ Tông, Mật
Tông vân vân. Người dạy các pháp môn tu đó gọi là Thiền
Sư, hoặc Đạo Sư, là thầy dạy đường lối tu, nói tắt
là Sư, nghĩa là Thầy.
Về
từ ngữ “thầy cúng”, Tự Điển Việt Nam của soạn
giả Lê Ngọc Trụ giải thích là “tiếng gọi một cách
mỉa mai những thầy chùa chuyên làm đám ăn tiền chứ không
thiết gì đến kinh kệ, giáo lý nhà Phật”. Còn từ
ngữ “thầy chùa” thì đó là tiếng bình dân. Những
từ ngữ này đã không chính xác lại thiếu tính cách
tôn trọng bậc tu hành, chúng ta không nên dùng để chỉ quý
vị đạo sư.
Nhân
đây, chúng tôi xin lược trích phần nói về Đạo Sư, trong
cuốn Taming The Mind, tác giả là Ni Sư Thubten
Chodron, dịch giả là thầy Thích Minh Thành. Ni Sư Thubten
Chodron là một nữ tu sĩ Phật giáo Tây Tạng, gốc người
Hoa Kỳ, đã từng tu tập tại Ấn Độ và Nepal từ năm 1975.
Bà đi khắp thế giới để dạy Phật pháp qua những lớp
thiền quán, bằng những lời giảng dạy giáo lý và cách thực
hành rõ ràng trong sáng. Cuộc đời tu hành và thuyết giảng
của bà được đức Dalai Lama rất khen ngợi, rằng vì sống
tại cả Tây phương và Đông phương, nơi bà tu học và giảng
dạy Phật pháp, bà đã được nhiều truyền thống Phật giáo
khác nhau nhiệt liệt hoan nghênh vì đã hóa giải được những
sự hiểu lầm đôi khi xảy ra giữa họ. Điển hình như cuốn
Taming the Mind này, mà trong đó bà chỉ cách tu tập để đạt
được an lạc nội tâm do ứng dụng lời dạy của đức Phật
từ bi. Ngoài cuốn Taming the Mind, bà còn viết nhiều
sách như Buddhism for Beginners, Working with Anger, Open Heart, Clear
Mind, vân vân.
Ý
kiến của Ni Sư Thubten Chodron về nội dung từ ngữ Đạo Sư
như sau:
…”…
Một vị đạo sư đang sống có thể làm được những điều
mà một quyển sách không thể làm, như:
– trả
lời các câu hỏi của chúng ta;
– nêu
gương tinh tấn trong việc hành trì theo giáo pháp bằng chính
đời sống cụ thể hằng ngày;
– khích
lệ và tạo hưng phấn cho chúng ta trên con đường đạo;
– và
điều chỉnh những lệch lạc trong hành vi và trong quan niệm
của chúng ta.
Sách
vở có thể làm phong phú thêm và mở rộng ra những điều
gì mà chúng ta đã học từ nơi vị đạo sư nhưng những mối
quan hệ tâm linh giữa chúng ta với những bậc hiền trí trên
con đường đạo thì sách vở không thể thay thế được.
Khi
chúng ta mới tìm hiểu Phật giáo, có lẽ chúng ta không có
một vị đạo sư tâm linh riêng biệt nào. Như vậy là tốt.
Chúng ta có thể học hỏi từ những vị đạo sư khác nhau
và theo đó mà thực hành. Những người thích theo Phật giáo
một cách tổng quát thì có lẽ không cần phải chọn lựa
một vị đạo sư. Tuy nhiên sau một thời gian tinh cần tu tập
thì người ta sẽ cảm thấy cần xây dựng nên mối quan hệ
thầy trò với một vị đạo sư tâm linh. Nhờ vậy, người
ta có thể nhận được những lời dạy bảo tâm huyết hơn.
Ngày
nay có tình trạng nhiều vị xưng là đạo sư quá, mỗi vị
đều có thể dạy lý thuyết này, hay lý thuyết khác, và đều
có bề ngoài phô diễn tốt với mục đích được nhiều người
theo. Nhưng nếu chúng ta là những người thành tâm cầu đạo,
chúng ta sẽ cảm thấy không có lý thú gì trong sự phô diễn
mang tính hình thức ấy. Điều mà chúng ta tìm cầu là thực
chất chớ không phải phô diễn.
Có
thể chúng ta phải tốn thời gian trong việc tìm kiếm và xác
định vị đạo sư của mình. Khởi sự, chúng ta có thể tham
gia những buổi thuyết giảng và học hỏi nơi những vị giảng
sư, nhưng khoan xem vị nào là đạo sư tâm linh của mình. Việc
này giúp cho chúng ta có thể xem xét những phẩm chất của
những vị ấy và cũng xem xét khả năng của chúng ta trong
việc thiết lập mối quan hệ.
Không
có lợi thế gì khi chúng ta chọn một vị đạo sư tâm linh
chỉ vì vị này có nhiều chức tước, ngồi trên những ghế
cao, mặc những bộ y trang trọng và đội những cái mũ uy
nghiêm gây ấn tượng, vì những thứ đó đều có thể mua
được. Chúng ta không nên dựa vào những hình thức bên ngoài
mà nên tìm kiếm những phẩm tính tốt đẹp. Chúng ta cũng
không nên chọn một người nào đó làm thầy, chỉ vì người
ấy đã là thầy của bạn chúng ta. Chúng ta phải tự mình
chọn lấy, dựa theo những phẩm chất và những tiếp xúc
trực tiếp của chúng ta.
Trong
Đại Thừa Lăng-già kinh, ngài Di lặc đã phác thảo ra 10 phẩm
tính của một vị đạo sư tâm linh tuyệt vời. Đó là:
1.
Có đạo hạnh thanh khiết. Vị đạo sư là gương sáng để
chúng ta nương theo tu tập. Vì chúng ta cần phải chuyển hóa
những hành vi, lời nói và tâm ý sai quấy, nên chúng ta phải
khôn ngoan chọn vị thầy nào đã có tự thân chuyển hóa rồi.
Vị thầy này sẽ dạy cho chúng ta cách để cải thiện bản
thân và sẽ làm gương tốt cho chúng ta theo.
2.
Có kinh nghiệm trong việc thiền định.
3.
Có hiểu biết thâm sâu về giáo nghĩa liên quan đến trí tuệ.
Ba phẩm chất đầu tiên này cho thấy rằng đây là một vị
đã khéo tu tập Ba Pháp Môn dẫn đến giải thoát là Giới,
Định và Trí Tuệ.
4.
Có kiến thức uyên bác và nhiều kinh nghiệm tu tập hơn chúng
ta.
5.
Có lòng nhiệt tâm bền bỉ trong việc dạy bảo và hướng
dẫn đệ tử. Nếu chúng ta chọn một vị thầy không ưa việc
dạy bảo hay lười nhác trong việc hướng dẫn thì chúng ta
sẽ không học được bao nhiêu.
6.
Là vị đạo sư đầy đủ tư cách, có kiến thức uyên thâm
về Thánh điển và chỉ dạy chúng ta những điều phù hợp
với nội dung tư tưởng trong Thánh điển. Những vị nào tự
sáng tác ra giáo nghĩa riêng, đi lệch hay đi quá xa những lời
Phật dạy thì không thể nào chỉ cho chúng ta con đường để
chứng ngộ được.
7.
Có nền tảng tư tưởng chín chắn hay có thiền chứng về
tánh không.
8.
Có kỹ năng diễn đạt giáo pháp một cách rõ ràng và dễ
hiểu.
9.
Có động cơ là lòng từ ái và lòng bi mẫn vô lượng. Đây
là điểm vô cùng quan trọng. Chúng ta không thể đặt niềm
tin vào một người lấy việc dạy đạo để được kính
trọng và lợi dưỡng. Thật là nguy hiểm khi chúng ta bị người
như vậy làm cho lầm đường lạc lối; chúng ta sẽ hoang phí
thời gian và rất dễ bị vương vào những hoạt động không
trong sáng. Vì vậy, thật là quan trọng trong việc chọn người
thầy có chí nguyện chân thật và thanh tịnh, một người
thầy muốn làm lợi ích cho học trò và dẫn dắt học trò
trên con đường giải thoát giác ngộ.
10.
Có tính kiên nhẫn và sẵn lòng chỉ dẫn cho những người
cần cầu học đạo dù họ thuộc bất cứ trình độ nào.
Vì chưa phải là người hoàn hảo và còn những tâm thái nhiễu
loạn như tham chấp và sân giận nên chúng ta vẫn còn phạm
phải sai lầm. Chúng ta cần những vị thầy không bao giờ
có ý từ bỏ học trò, những vị đạo sư có tính nhẫn nại
và khoan dung cho học trò. Hơn thế nữa, chúng ta cần những
vị đạo sư không thối chí khi học trò không hiểu được
điều thầy muốn dạy.
Không
dễ
dàng gì có thể tìm được những vị thầy có tất cả
những đức tính trên.
Trong
trường hợp này thì những đức tính quan trọng nhất mà
người thầy cần nên có là:
1.
Có nhiều phẩm tính tốt đẹp hơn là khuyết điểm.
2.
Xem trọng việc tu tập đạo hạnh để đạt được hạnh
phúc trong tương lai hơn là thụ hưởng những cuộc vui trong
hiện tại.
3.
Có tấm lòng quan tâm đến người khác hơn là bản thân của
mình.
Để
biết được những phẩm chất tốt đẹp của thầy, chúng
ta cần xem xét hành xử của thầy, nhận thức về Phật pháp
của thầy và cách thầy chỉ dạy học trò. Không phải là
sáng suốt khi hỏi một vị thầy dạy giáo lý: “Thầy đã
chứng ngộ chưa?” Vì ngay cả khi đã chứng ngộ thầy cũng
sẽ không cho chúng ta biết. Đức Phật cấm đệ tử tuyên
bố cho công chúng biết những gì mà mình đã chứng ngộ được.
Đức Phật muốn đệ tử của Ngài khiêm tốn và chân thành.
Người phàm tục ngược lại muốn phô trương những thành
tích của bản thân. Con người tâm linh không nên giống như
vậy: mục đích của con người tâm linh là chế ngự tự ngã
chớ không phải là khuếch đại nó.
Chúng
ta có thể có rất nhiều thầy, nhưng chỉ có một vị là
đạo sư tâm linh quan trọng nhất. Đó chính là vị mà chúng
ta kính tin nhất và có thể giãi bày tất cả những gút mắc
nghiêm trọng trong tâm hồn. Đó chính là bổn sư của chúng
ta. Bổn sư có thể là vị đầu tiên khai tâm cho chúng ta trên
con đường đạo, đã đưa chúng ta vào con đường thăng tiến
tâm linh. Bổn sư cũng có khi là vị mà chúng ta cảm thấy
thân thiết nhất.
Sau
khi chọn được thầy rồi chúng ta nên tận tâm nghe theo những
lời thuyết giảng của vị thầy đó về Chánh pháp để tu
tiến trên con đường đạo.
Chúng
ta nên quan tâm đến những nhu cầu trong đời sống của thầy
để phục vụ và cung cấp cho thầy. Khi chúng ta nhận ra tấm
lòng của thầy trong việc định hướng cho tâm thức chúng
ta trên con đường đi đến hạnh phúc thì chúng ta sẽ cảm
thấy sung sướng khi được giúp thầy. Vì thầy của chúng
ta hành đạo để đem lại lợi lạc cho mọi người và để
hoằng dương Phật pháp nên những đóng góp của chúng ta cho
thầy sẽ rất là hữu ích.
Thật
ra, sự cúng dường thù thắng nhất của chúng ta cho thầy
là công phu tu tập theo Chánh pháp. Nếu chúng ta có tài của
và vật chất, năng lực và thời gian thì chúng ta cũng có
thể cúng dường. Tuy nhiên chúng ta không nên xao lãng việc
tu tập vì việc tu tập mới chính là mối quan tâm hàng đầu
của vị thầy tâm linh đúng nghĩa. Khi chúng ta nghe theo những
lời thầy dạy và gìn giữ những giới điều mà chúng ta
đã thọ lãnh thì đó chính là điều mà thầy của chúng ta
cảm thấy hạnh phúc nhất so với tất cả những thứ khác.
Chúng
ta xây dựng nên mối quan hệ với thầy ngõ hầu thăng tiến
trí tuệ và trách nhiệm tự thân. Không phải là sáng suốt
khi nghe theo lời thầy một cách mù quáng chỉ vì “người đó
là thầy của tôi vì vậy tất cả những gì người đó dạy
là đều đúng cả”.
Chúng
ta cũng không nên muốn được thầy ưu ái bằng những lời
nói ngọt ngào nhưng không thành thật. Vị thầy tâm linh muốn
cho mọi người đều được hoan hỷ, và vì vậy nếu chúng
ta lấn át hay cư xử tệ bạc với người khác thì chúng ta
đã làm ngược lại những lời thầy dạy. Nếu chúng ta xem
trọng thầy của mình và khinh thị những người khác có nghĩa
là chúng ta đã không hiểu chân nghĩa của đạo Pháp. Để
đạt được ý nguyện thăng tiến trên con đường đạo chúng
ta phải hành xử với thầy và với mọi người với tâm thành
kính.
Mục
đích của việc tìm cầu một vị thầy không phải là để
làm thỏa mãn tự ngã của chúng ta mà là để diệt trừ vô
minh và vị kỷ qua việc tu tập theo Chánh pháp. Khi thầy chỉ
ra được những lỗi lầm mà chúng ta đã mắc phải thì chúng
ta nên vui mừng. Bởi vì có quan tâm đến chúng ta đúng mức
thầy mới có thể làm được như vậy. Thầy đã tin rằng
chúng ta sẽ đón nhận lời khuyên bảo chớ không cảm thấy
bị xúc phạm.
Theo
dòng thời gian mối quan hệ giữa chúng ta và thầy sẽ dần
dần phát triển tốt đẹp. Mối quan hệ này có thể trở
nên rất là quý báu vì thầy cho ta những lời dạy bảo và
chỉ dẫn chân tình đầy từ bi và trí tuệ. Nhờ đó chúng
ta sẽ thăng hoa được những phẩm tính tốt đẹp và có thể
tẩy sạch những cấu uế của bản thân. Mối thân tình giữa
chúng ta với vị đạo sư tâm linh, tức là vị thầy thật
sự quan tâm đến phước lạc và thăng tiến tâm linh của
chúng ta khác xa với những mối quan hệ giữa chúng ta với
mọi người. Thầy của chúng ta sẽ tiếp tục giúp đỡ chúng
ta, dù chúng ta có thăng trầm vinh nhục gì gì đi nữa. Điều
này không có ý cho phép chúng ta hành động cẩu thả bất
kể hậu quả. Điều muốn nói ở đây là chúng ta không cần
phải có tâm trạng lo âu rằng thầy sẽ cắt đứt mối quan
hệ với chúng ta nếu chúng ta phạm phải những sai lầm. Vị
thầy tâm linh thật sự sẽ có tánh khoan dung và lòng từ ái
và vì vậy chúng ta có thể tin tưởng hoàn toàn.
Khi
chúng ta càng hiểu biết sâu xa về con đường đưa đến giác
ngộ thì mối quan hệ thầy trò cũng càng thâm trọng vì tâm
hồn của chúng ta đã có nhiều điểm tương đồng với tâm
hồn của thầy. Ý chí tìm cầu giải thoát của chúng ta càng
trở nên khẳng quyết và tâm xả thân bố thí cũng trở nên
dũng mãnh hơn thì chúng ta cảm thấy càng gần gũi với thầy
vì cả hai cùng chí hướng, cùng mục đích. Hơn nữa, chúng
ta tu luyện được trí tuệ về không tánh thì chúng ta đoạn
trừ được cảm giác cách biệt ta người nói chung; cảm giác
cách biệt ta người có ra là do chúng ta mê lầm về tính hữu
thể của hiện tồn. Khi chúng ta đạt được đạo quả giác
ngộ thì sự chứng đạt của chúng ta không khác với sự
chứng đạt của thầy….”…
Trên
đây là định nghĩa của Ni Sư Thubten Chodron về phẩm cách
của một vị Đạo Sư .
Ban
Biên Tập TVHS
